Nostrzyk biały

Nostrzyk biały
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	nostrzyk
Gatunek	nostrzyk biały
	Nazwa systematyczna
	Melilotus albus Medik.; Vorlesungen der Churpfalzischen Physikalisch-Okonomische Gesellschaft 2 1786
Synonimy
	Melilotus leucanthus W. D. J. Koch ex DC.;
	Melilotus leucanthus W. D. J. Koch ex DC.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nostrzyk biały^[4] (Melilotus albus) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae), zwanej również roślinami motylkowymi.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimym obszarem jego występowania jest Afryka Północna (Egipt, Libia), znaczna część Azji oraz wschodnia, południowa i środkowa Europa^[5]. Rozprzestrzenił się i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. W Ameryce Północnej, Europie i Azji jest bardzo szeroko rozprzestrzeniony^[6]. W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich^[7]. We florze Polski jest archeofitem^[8].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, naga w górze lekko owłosiona. Wysokość 30–150 cm^[9].
Liście: O trzech listkach rombowatojajowatych (dolne) lub lancetowatych (górne), nieregularnie ząbkowanych. Posiadają szczeciniaste, całobrzegie przylistki^[9].
Kwiaty: Zebrane w grono o długości 8–10 cm, złożone z 20–80 kwiatów o długości do 5 mm. Kielich dzwonkowaty, nagi lub rzadko owłosiony, z ząbkami krótszymi od rurki^[7]. Kwiaty motylkowe, białe. Ich skrzydełka mają tę samą długość co łódeczka, lub są nieco tylko dłuższe, żagielek dłuższy od łódeczki. W słupku 2–4 zalążki^[9] i 10 pręcików, w tym jeden wolny i 9 o nitkach zrosłych w rurkę^[7].
Owoce: Siatkowato-żyłkowany strąk jedno-dwunasienny, po dojrzeniu czarniawy. Ma długość 3–3,5 mm. Nasiona jajowate z wyraźnie widocznym, odstającym korzonkiem. Barwy zielonkawej lub żółtawobrunatnej, z wiekiem ciemniejące. Powierzchnia gładka, bez połysku. Długość 2–2,5 mm, szerokość 1,5–2 mm, grubość 1 mm. Pachną kumaryną^[10].
Korzeń: Tworzy silnie rozwinięty system korzeniowy sięgający nawet do 1,5 m w głąb gleby^[11].

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia. Cała roślina wydziela zapach kumaryny. Kwitnie od lipca do października. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez 10–12 lat. Kiełkują nierównocześnie. Roślina jest odporna na mróz i suszę^[7].
Siedlisko: Roślina ruderalna i światłolubna. Porasta słoneczne zbocza, zarośla, rowy, przydroża, aluwia, tereny kolejowe. Preferuje gleby suche i żyzne^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia, Ass. Echio-Meliloteum^[12]
Cechy fitochemiczne: Jest rośliną trującą. Zawiera m.in. takie trujące związki chemiczne, jak: kumaryna, kwas kumarowy, melilotol i glikozydy^[11]. Notowano przypadki zatrucia bydła zjadającego źle ususzone, sfermentowane siano nostrzyka. Siano takie zawiera dikumarol^[13].
Genetyka i zmienność: Liczba chromosomów 2n = 16. Tworzy mieszańce z nostrzykiem żółtym (Melilotus officinalis)^[8].
Korelacje międzygatunkowe: Na pędach pasożytują niektóre gatunki grzybów: Erysiphe trifolii wywołujący mączniaka prawdziwego koniczyny, Stagonospora meliloti i Ascochyta caulicola. Na pędach żerują larwy chrząszczy Sitona cylindricollis i Tychius crassirostris, a w nasionach larwa chrząszcza Stenopterapion meliloti (Stenopterapion meliloti)^[14]. Silny zapach kumaryny powoduje, że większe zwierzęta omijają nostrzyka białego, lub zjadają go niechętnie. Ze zwierząt domowych chętnie jedzą go tylko konie i owce^[11].

Zastosowanie

Roślina uprawna: Bywa czasami uprawiany jako pasza dla zwierząt. Na paszę i na kiszonkę nadają się tylko młode rośliny przed rozwinięciem pąków kwiatowych, od okresu kwitnienie bowiem wybitnie wzrasta w nich zawartość trujących substancji (głównie kumaryny). Nostrzyk biały jest chętnie zjadany przez owce i konie, inne zwierzęta domowe jedzą go niechętnie, dopiero po przyzwyczajeniu się do nich. Starsze rośliny ulegają silnemu zdrewnieniu i nadają się tylko do przyorania jako nawóz zielony. Nie wolno karmić zwierząt mieszanką nostrzyka białego (szczególnie jego strąków i nasion) i tomki wonnej, powoduje ona zaburzenia trawienia, osłabienie i krwotoki wewnętrzne. Nostrzyk biały ma jako pasza niewielkie znaczenie gospodarcze, ale może być uprawiany na glebach zdegradowanych, kamienistych i piaszczystych, lub w miejscach, w których inne cenne rośliny paszowe mogą przemarzać^[11].
Ze sfermentowanych roślin nostrzyka uzyskuje się dikumarol, używany w trutkach na gryzonie. Powoduje on krwotoki wewnętrzne^[13].
Roślina miododajna: Należy do najlepszych roślin miododajnych w naszym klimacie. Bywa bardzo licznie odwiedzany przez pszczoły miodne. Wydajność miodowa z 1 ha wynosi 300–600 kg, wydajność pyłkowa 40–90 kg/ha. Miód nostrzykowy jest jasny, lekko słodki, z delikatnym aromatem wanilii. Po skrystalizowaniu jest biały lub żółty^[15].
Niewielkie ilości liści można zjadać na surowo, w większych ilościach jest to roślina trująca. Lepiej zjadać je po ugotowaniu. Z całych roślin można robić herbatę, lub dodawać do ciast, rośliny muszą być jednak dobrze ugotowane i nie sfermentowane. Jadalne są gotowane nasiona nostrzyka. Sporządzona z nich zupa jest w smaku podobna do grochówki^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2017-01-24].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-22].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Danuta Młodzianowska: Nasionoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1961.
↑ ^a ^b ^c ^d Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, 2012, s. 352–361.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b ^c Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
↑ Malcolm Storey: Melilotus albus Medik. (White Melilot). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-18].
↑ Portal pszczelarski. Nostrzyk biały – roślina miododajna. [dostęp 2018-03-19].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).

[ipni-3] The International Plant Names Index. [dostęp 2017-01-24].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-22].

[discover-6] Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-17].

[sudnik-7] Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[mlodzianowska-10] Danuta Młodzianowska: Nasionoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1961.

[grzebisz-11] Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, 2012, s. 352–361.

[matuszkiewicz-12] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[luczaj-13] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

[bioinfo-14] Malcolm Storey: Melilotus albus Medik. (White Melilot). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-18].

[pozytki-15] Portal pszczelarski. Nostrzyk biały – roślina miododajna. [dostęp 2018-03-19].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]